Trước thềm Hội nghị về biến đổi khí hậu của Liên Hợp Quốc (COP30) diễn ra vào tháng 11 tại Belém, Brazil, các chuyên gia và lãnh đạo nước này đang kêu gọi đưa kinh tế tuần hoàn trở thành ưu tiên hàng đầu trong chương trình nghị sự. Đây là giải pháp quan trọng để giảm thiểu phát thải khí nhà kính, bảo vệ tài nguyên thiên nhiên và phục hồi các hệ sinh thái đang bị suy thoái nghiêm trọng.

Hiện nay, thế giới đang vận hành theo mô hình kinh tế tuyến tính bao gồm các bước khai thác, sử dụng và vứt bỏ. Tuy nhiên, mô hình này đã gây ra những hậu quả nghiêm trọng cho môi trường. Theo báo cáo ‘Circularity Gap 2025’, chỉ có 6,9% vật liệu trong nền kinh tế toàn cầu được tái chế, giảm so với mức 9,1% vào năm 2015. Việc khai thác và chế biến nguyên liệu thô cũng chiếm tới 55% lượng phát thải khí nhà kính toàn cầu và là nguyên nhân chính gây ra mất đa dạng sinh học.

Kinh tế tuần hoàn đề xuất một cách tiếp cận khác biệt, tập trung vào thiết kế thông minh, tận dụng công nghệ số và chuyển đổi từ sở hữu sản phẩm sang sử dụng dịch vụ. Mục tiêu của mô hình này là giữ giá trị của tài nguyên trong nền kinh tế càng lâu càng tốt, giảm thiểu lãng phí và giảm áp lực lên môi trường. Để chuyển đổi hiệu quả, cần kết hợp giữa chính sách thông minh và hợp tác toàn cầu.

Tại Diễn đàn Kinh tế Tuần hoàn Thế giới gần đây ở São Paulo, các chuyên gia đã kêu gọi hành động khẩn cấp. Đại sứ Brazil và Chủ tịch COP30, ông Andre Correa do Lago, khẳng định kinh tế tuần hoàn là công cụ then chốt để chống biến đổi khí hậu nhanh nhất có thể.

Tuy nhiên, hiện chỉ có khoảng 27% quốc gia lồng ghép các hành động về kinh tế tuần hoàn vào kế hoạch đóng góp quốc gia của mình. Brazil, với vai trò là quốc gia đăng cai COP30, có cơ hội để dẫn đầu trong lĩnh vực này. Brazil đã có chiến lược kinh tế tuần hoàn quốc gia và cần tích hợp mạnh mẽ kế hoạch đó vào mục tiêu giảm phát thải đến năm 2035.

Để củng cố vai trò tiên phong, Brazil có thể học hỏi từ Phần Lan bằng cách bổ nhiệm một đại sứ chuyên trách về kinh tế tuần hoàn. Tổ chức một ngày hội thảo chuyên đề và một bàn tròn cấp cao về kinh tế tuần hoàn tại COP30 sẽ giúp nâng cao tầm quan trọng của lĩnh vực này trên trường quốc tế.

Chuyển đổi sang kinh tế tuần hoàn không chỉ giúp giải quyết vấn đề môi trường mà còn mở ra cơ hội để định hình lại vai trò của các nước đang phát triển như Brazil.

TP.HCM đang tiếp tục triển khai mô hình kinh tế tuần hoàn và phát triển bền vững trong cộng đồng, với mục tiêu giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường và tạo ra các giá trị kinh tế và xã hội. Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường TP.HCM vừa phối hợp với Viện Khoa học Công nghệ và Quản lý Môi trường – Trường Đại học Công nghiệp TP.HCM, Câu lạc bộ Hành trình Xanh Cựu chiến binh – Bảo vệ Môi trường tổ chức Lễ tổng kết khóa tập huấn Ủ compost từ rác thải hữu cơ gia đình và Lễ ký kết ghi nhớ Hợp tác Toàn diện Chương trình Kinh tế tuần hoàn và Phát triển bền vững.

Chương trình này là kết quả của sự phối hợp giữa các bên nhằm thúc đẩy thực hiện mô hình kinh tế tuần hoàn và phát triển bền vững trong cộng đồng, với sự đồng hành của nhiều doanh nghiệp và đơn vị liên kết. Từ tháng 4/2025, các bên đã triển khai nhiều hoạt động thiết thực như: trồng cây phủ xanh khu vực Mũi Nghinh Phong, tổ chức các lớp tập huấn về kỹ năng ủ compost từ rác hữu cơ sinh hoạt và hướng dẫn mô hình trồng rau sạch tại nhà cho hơn 60 hộ dân địa phương.

GS.TS. Lê Hùng Anh, Viện trưởng Viện Khoa học Công nghệ và Quản lý Môi trường, nhấn mạnh mục tiêu của chương trình là hình thành thói quen phân loại rác tại nguồn, đồng thời lan tỏa lối sống xanh từ hộ gia đình đến toàn khu dân cư. “Chúng tôi hy vọng rằng chương trình này sẽ góp phần nâng cao nhận thức của cộng đồng về tầm quan trọng của bảo vệ môi trường và thúc đẩy các hành động cụ thể để bảo vệ môi trường”, ông nói.

Ông Vũ Văn Mạnh, Chủ nhiệm Câu lạc bộ Hành trình Xanh Cựu chiến binh – Bảo vệ Môi trường, chia sẻ rằng hợp tác này không chỉ là cam kết trên giấy mà là sự đồng lòng giữa các tổ chức, doanh nghiệp, cơ quan và cộng đồng để cùng kiến tạo một tương lai xanh, lành mạnh và thịnh vượng hơn cho đất nước và thế hệ mai sau. “Chúng tôi tin rằng, với sự hợp tác chặt chẽ và sự tham gia tích cực của cộng đồng, chúng ta có thể tạo ra những thay đổi tích cực và bền vững trong việc bảo vệ môi trường”, ông nói.

Tại buổi lễ, các học viên hoàn thành khóa học đã được trao giấy chứng nhận, và các tập thể và cá nhân có đóng góp tích cực đã được Viện trưởng Viện Khoa học Công nghệ và Quản lý Môi trường tuyên dương. Lễ ký kết hợp tác toàn diện giữa các đơn vị mở ra một khuôn khổ phối hợp dài hạn, huy động sự tham gia của cả giới khoa học, các tổ chức chính trị – xã hội, doanh nghiệp và cộng đồng dân cư.

Ông Nguyễn Toàn Thắng, Phó Chủ tịch thường trực Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường TP.HCM, nhấn mạnh ý nghĩa của chương trình hợp tác trong việc nâng cao nhận thức cộng đồng về giá trị của rác thải như một nguồn tài nguyên, thúc đẩy phân loại rác tại nguồn, từ đó giảm áp lực lên hệ thống thu gom và xử lý rác thải đô thị. “Chúng tôi hy vọng rằng chương trình này sẽ góp phần tạo ra một mô hình kinh tế tuần hoàn và phát triển bền vững tại TP.HCM, đồng thời lan tỏa đến các địa phương khác trên cả nước”, ông nói.

Trong bối cảnh hiện nay, Việt Nam đang đứng trước cơ hội vàng để phát triển kinh tế tuần hoàn – một mô hình kinh tế giúp tiết kiệm tài nguyên, bảo vệ môi trường và thúc đẩy doanh nghiệp đổi mới sáng tạo. Kinh tế tuần hoàn được xem là xu hướng tất yếu nhằm ứng phó với khủng hoảng tài nguyên, biến đổi khí hậu và thúc đẩy tăng trưởng bền vững.

Theo các chuyên gia, tiềm năng kinh tế tuần hoàn của Việt Nam rất lớn, đặc biệt trong các lĩnh vực như nông nghiệp, công nghiệp, xây dựng, năng lượng và giao thông. Trong lĩnh vực rác thải và năng lượng tái tạo, nhiều doanh nghiệp đã triển khai các dự án xử lý rác thải và chuyển giao công nghệ để tận dụng tối đa nguồn tài nguyên.

TS. Nguyễn Đình Trọng, Chủ tịch Tập đoàn Công nghệ T-TECH Việt Nam, cho biết ứng dụng kinh tế tuần hoàn trong các nhà máy xử lý rác là ‘đầu cuối của chu trình tái chế và tái sử dụng chất thải’. Công ty của ông đã triển khai khoảng 200 dự án lò đốt rác tại 34 địa phương và đã biến phần rác đốt thành nhiên liệu phát điện. Điều này không chỉ giúp giảm thiểu ô nhiễm môi trường mà còn tạo ra nguồn năng lượng tái tạo sạch.

Bà Lê Hằng, Phó Tổng Thư ký Hiệp hội Chế biến và xuất khẩu Thủy sản Việt Nam, nhấn mạnh rằng để phát triển kinh tế tuần hoàn, cần có sự đồng bộ hóa dữ liệu từ các bộ, ngành, doanh nghiệp và người dân. Việc xây dựng nền tảng quốc gia để xác thực nguồn gốc sản phẩm và áp dụng công nghệ như blockchain sẽ giúp đảm bảo minh bạch và chống gian lận hiệu quả hơn.

PGS.TS Nguyễn Đình Thọ, Phó viện trưởng Viện Chiến lược, Chính sách Nông nghiệp và Môi trường, khẳng định kinh tế tuần hoàn là xu hướng tất yếu để ứng phó khủng hoảng tài nguyên, biến đổi khí hậu và thúc đẩy tăng trưởng bền vững. Tuy nhiên, để phát triển kinh tế tuần hoàn, Việt Nam vẫn còn những điểm nghẽn cần tháo gỡ nhanh chóng.

Một trong những thách thức lớn nhất là các chính sách đi vào cuộc sống còn thiếu linh hoạt. Cần có một chiến lược rõ ràng hơn, cùng với các cơ chế ưu đãi thuế và tín dụng xanh hiệu quả, tạo điều kiện đầu tư hạ tầng để xử lý chất thải và chuyển giao công nghệ tuần hoàn. Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 và các Nghị định sau đó đã tạo hành lang pháp lý cho mô hình phát triển kinh tế tuần hoàn. Tuy nhiên, vẫn cần có những thay đổi đột phá trong tư duy và chính sách để hiện thực hóa mục tiêu phát triển kinh tế tuần hoàn hiệu quả.

Nhìn chung, Việt Nam có tiềm năng lớn để phát triển kinh tế tuần hoàn và đã có những nỗ lực trong việc triển khai các dự án xử lý rác thải, năng lượng tái tạo và áp dụng công nghệ sạch. Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu phát triển kinh tế tuần hoàn, cần có sự thay đổi trong tư duy và chính sách, cùng với sự tham gia tích cực của các doanh nghiệp, tổ chức và người dân.

Thế giới đang bước vào một giai đoạn chuyển đổi kép quan trọng, kết hợp giữa chuyển đổi số và phát triển bền vững. Trong bối cảnh này, công nghệ số như Internet vạn vật (IoT), trí tuệ nhân tạo (AI), chuỗi khối (Blockchain) đang hòa nhập với sinh thái học để thúc đẩy kinh tế tuần hoàn. GS. Yves Wautelet, chuyên gia đến từ Đại học KU Leuven (Bỉ), cho rằng mục tiêu của chuyển đổi kép là tận dụng tối đa sự kết hợp này để tạo ra giá trị lớn hơn, cả về kinh tế, xã hội lẫn môi trường.

Một ví dụ điển hình về mô hình kinh tế tuần hoàn là Circulise, một sự kết hợp giữa mô hình quản lý, kinh tế và công nghệ để mang lại giá trị bền vững và tuần hoàn. Dự án Fanyatu tại lưu vực sông Congo, chuyên tái trồng rừng và cải thiện sinh kế người dân địa phương, là một trong những ví dụ điển hình. Dự án này tích hợp công nghệ IoT và bản sao số (digital twins) để giám sát, tối ưu hóa việc sử dụng tài nguyên, xây dựng lòng tin các bên liên quan. Kết quả là khoảng 6 triệu cây được trồng, cộng đồng địa phương tham gia với vai trò ‘người sản xuất kiêm tiêu dùng tài nguyên’ (resource prosumers).

Mô hình kinh tế tuần hoàn xoay quanh việc giảm thiểu chất thải, tận dụng tối đa giá trị từ sản phẩm và nguyên liệu. Các chuyên gia cho rằng, trong một nền kinh tế tuần hoàn, con người có thể tận dụng được nhiều giá trị hơn từ những gì đã có và duy trì giá trị đó trong nền kinh tế lâu nhất có thể. Điều này có thể đạt được thông qua thiết kế thông minh, giải pháp số và sự chuyển dịch từ sở hữu sản phẩm sang sử dụng dịch vụ.

Trên thế giới, đã có các dự án khác cho thấy công nghệ mới đang là trợ thủ đắc lực để thúc đẩy nhanh tiến trình và hiệu quả của kinh tế tuần hoàn. EY đang hợp tác với nhiều công ty triển khai công cụ AI phân tích chuỗi cung ứng, giúp giải quyết các điểm nghẽn trong quản lý vận chuyển, giảm lượng phát thải carbon và dự báo nhu cầu nhằm hạn chế sản xuất dư thừa và tồn kho. Plastic Bank (Canada) ứng dụng nền tảng tích hợp AI và Blockchain để biến rác nhựa thành ‘tiền tệ’, cho phép người dân đổi rác lấy nhu yếu phẩm, học phí, bảo hiểm y tế và các dịch vụ thiết yếu khác.

Hiện khoảng 27% các quốc gia đưa hành động kinh tế tuần hoàn vào Đóng góp do Quốc gia Tự quyết định (NDC). Kinh tế tuần hoàn cũng sẽ là chủ đề chính tại Hội nghị Biến đổi khí hậu lần thứ 30 của Liên Hợp Quốc (COP30). Việc khai thác và chế biến nguyên liệu, gồm nhiên liệu hóa thạch, khoáng sản và sinh khối, chiếm ít nhất 55% lượng khí nhà kính toàn cầu, đồng thời góp phần vào tình trạng suy giảm đa dạng sinh học và cạn kiệt tài nguyên thiên nhiên.

GS. Yves Wautelet cho biết sự tương tác giữa công nghệ và nhu cầu của xã hội cần được thể hiện một cách rõ ràng trong thiết kế và vận hành hệ thống quản trị. Không chỉ đơn thuần áp dụng công nghệ, cần xác định rõ công nghệ đó phục vụ lợi ích gì cho cộng đồng, phát triển bền vững và điều chỉnh công nghệ để phù hợp với mục tiêu xã hội.