Thái Nguyên – một tỉnh miền núi phía Bắc của Việt Nam – đã đạt được nhiều thành tựu đáng kể trong công cuộc đổi mới và phát triển kinh tế – xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi. Với nhiều giải pháp đồng bộ và hiệu quả, tỉnh đã cải thiện đáng kể hạ tầng kỹ thuật, văn hóa – xã hội thiết yếu như điện, đường, trường học, trạm y tế, nhà văn hóa tại các bản làng.

Những nỗ lực này không chỉ nâng cao mức sống của người dân mà còn làm thay đổi căn bản tập quán canh tác và bộ mặt bản làng. Các bản làng dân tộc thiểu số tại Thái Nguyên nay đã có những gam màu tươi sáng với những ngôi nhà mới xây dựng, đường sá được mở rộng và trải bê tông, tạo điều kiện thuận lợi cho việc giao lưu và phát triển kinh tế. Việc đầu tư có trọng tâm trọng điểm, phù hợp với điều kiện, tiềm năng thế mạnh, phong tục tập quán của đồng bào đã thu được kết quả tích cực.

Công tác vận động quần chúng phát huy quyền làm chủ, sự tham gia chủ động của cộng đồng và người dân đã khơi dậy tinh thần nỗ lực vươn lên của đồng bào. Nhờ đó, tỷ lệ hộ nghèo giảm sâu, khoảng cách về mức sống so với bình quân chung của tỉnh từng bước thu hẹp. Sự nghiệp giáo dục, y tế, văn hóa của các vùng dân tộc có bước phát triển mới.

Tỉnh Thái Nguyên cũng đẩy mạnh việc trang bị kiến thức về khoa học kỹ thuật, hỗ trợ vật tư phân bón, nguồn cây, con giống chuyển đổi cây trồng vật nuôi, phát triển ngành nghề, làng nghề truyền thống. Hệ thống hạ tầng viễn thông được xây dựng tạo điều kiện cho bà con tiếp cận các nền tảng công nghệ số. Một số sản phẩm nông nghiệp của tỉnh đã có giá trị thương phẩm cao, trong đó chè là cây trồng chủ lực.

Nhiều địa phương đã tập trung phát triển và đã cho sản lượng, giá trị thương phẩm cao với các loại cây trồng như na, bưởi, quế… Sản phẩm truyền thống như dệt, may trang phục dân tộc, mật ong, gạo nếp vải, cốm, miến dong, rượu men lá… đã đáp ứng yêu cầu về chất lượng, thị hiếu người tiêu dùng và đã đạt tiêu chuẩn OCOP.

Bên cạnh những thành tựu, vẫn còn một số khó khăn và thách thức mà tỉnh cần phải vượt qua. Các vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi địa hình trải rộng, mật độ dân cư không tập trung, trình độ sản xuất còn dựa nhiều vào yếu tố tự nhiên, phương thức canh tác giản đơn, giá trị kinh tế thấp, ít cơ hội tiếp cận việc làm phi nông nghiệp.

Cơ sở hạ tầng nhiều xã phía Bắc của tỉnh chưa được đầu tư hoàn thiện. Cơ chế, chính sách chưa đủ hấp dẫn thu hút doanh nghiệp có tiềm lực kinh tế mạnh đầu tư vào công nghiệp chế biến, liên kết sản xuất theo chuỗi giá trị tại các xã vùng sâu, vùng xa.

Namun, bản sắc văn hóa của đồng bào dân tộc thiểu số tại Thái Nguyên vẫn được giữ gìn và phát huy. Những nét đẹp mang giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào như ngôn ngữ, trang phục truyền thống, phong tục tập quán, nghi lễ tín ngưỡng, ẩm thực, dân ca dân vũ được các cấp ủy, chính quyền tạo điều kiện cho bà con bảo tồn và phát huy.

Mới đây, tỉnh Thái Nguyên đã ban hành đề án phát triển du lịch cộng đồng với nhiều triển vọng về các điểm đến mới và tạo thêm việc làm cho người dân. Làng du lịch sinh thái nhà sàn Thái Hải, Làng du lịch cộng đồng xóm Mỏ Gà, Làng văn hóa dân tộc bản Quyên… có thể coi là hình mẫu để nâng cao, nhân rộng.

Trong thời gian tới, tỉnh cần tiếp tục quan tâm và có những giải pháp hiệu quả hơn nữa để phát triển kinh tế – xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi một cách bền vững.

Trong những năm gần đây, tình hình an ninh và trật tự tại các khu vực dân tộc thiểu số ở Việt Nam đã trở nên phức tạp hơn do sự can thiệp của các thế lực thù địch và tổ chức lưu vong Mông. Những tổ chức này đã lợi dụng các vấn đề liên quan đến dân tộc và tôn giáo để thực hiện các hoạt động kích động, tuyên truyền về ý tưởng tự trị ly khai, gây chia rẽ và mất đoàn kết trong cộng đồng dân tộc thiểu số.

Đặc biệt, tại các khu vực cao nguyên, vùng sâu vùng xa và các khu vực xa xôi thuộc các tỉnh biên giới phía Bắc, hoạt động tuyên truyền của các thế lực thù địch và tổ chức lưu vong Mông đang ngày càng trở nên phổ biến và tinh vi. Họ sử dụng nhiều phương thức, thủ đoạn để tiếp cận và tác động đến nhận thức của người dân, trong đó có việc sử dụng các kênh truyền thông không chính thống và mạng xã hội để lan truyền thông tin sai lệch và xúi giục.

Đài ANTV, một kênh truyền thông được tài trợ toàn phần hoặc một phần bởi Chính phủ Việt Nam, đã lên tiếng về vấn đề này thông qua chương trình ‘Quan điểm sự thật’. Chương trình với tiêu đề ‘Sự hoang tưởng của người lưu vong về một quốc gia trên cao nguyên đá’ đã phân tích và phản bác các luận điểm sai trái của các thế lực thù địch và tổ chức lưu vong Mông, đồng thời vạch trần những mưu tính và thủ đoạn của họ trong việc kích động và gây chia rẽ trong cộng đồng dân tộc thiểu số.

Chương trình ‘Quan điểm sự thật’ trên Đài ANTV không chỉ là một nỗ lực của chính quyền trong việc đấu tranh chống lại các thông tin sai lệch và các hoạt động phá hoại của các thế lực thù địch, mà còn là một kênh thông tin quan trọng giúp người dân, đặc biệt là những người dân ở vùng sâu vùng xa, có được cái nhìn đúng đắn và toàn diện về các vấn đề liên quan đến an ninh và trật tự xã hội.

Trước những thách thức về an ninh và tư tưởng đang diễn ra, việc tăng cường giáo dục, nâng cao nhận thức và kỹ năng phân biệt thông tin cho người dân là hết sức cần thiết. Đồng thời, chính quyền và các cơ quan chức năng cần tiếp tục tăng cường các biện pháp đấu tranh, trấn áp các hoạt động của các thế lực thù địch và tổ chức lưu vong, nhằm bảo vệ vững chắc an ninh quốc gia và giữ gìn sự ổn định, phát triển của xã hội.

Ở tỉnh Lào Cai, nhiều phụ nữ dân tộc thiểu số đã biến tiềm năng núi rừng thành hàng hóa, áp dụng khoa học kỹ thuật vào xây dựng thương hiệu sản phẩm góp phần phát triển kinh tế xanh, bền vững và tạo việc làm cho lao động tại địa phương.

Tại Lào Cai, đồng bào dân tộc thiểu số các xã Văn Bàn, Chiềng Ken, Minh Lương, Nậm Chày, Nậm Xé đã gắn bó mật thiết với những rừng măng. Măng không chỉ giúp họ nuôi sống gia đình mà còn gìn giữ một phần văn hóa bản địa. Tuy nhiên, cuộc sống gắn liền với măng cũng đồng nghĩa với sự bấp bênh: sản lượng không ổn định, giá cả bị thao túng bởi thương lái và thiếu cơ hội vươn ra thị trường lớn.

Những năm gần đây, cùng với sự phát triển của kinh tế hàng hóa, nhiều phụ nữ dân tộc thiểu số tại địa phương đã tham gia vào các dự án phát triển ngành măng, đưa sản phẩm từng bước chinh phục thị trường. Chị Triệu Thị Lai, người dân tộc Dao ở xã Nậm Xé, tỉnh Lào Cai, là một minh chứng sinh động cho hành trình thay đổi đó. Suốt nhiều năm, cuộc sống của chị gắn với những nhịp thở nơi rừng măng. Với 3-4 hecta rừng, gia đình chị dựa vào những mùa thu hoạch măng để mang lại phần lớn thu nhập hằng năm.

Tuy nhiên, mọi thứ bắt đầu thay đổi từ năm 2020, khi chị tham gia Dự án Thúc đẩy Bình đẳng Giới thông qua Nâng cao hiệu quả kinh tế sản xuất Nông nghiệp và Phát triển du lịch. Thông qua dự án, chị được tiếp cận với kỹ thuật canh tác tiên tiến, cải tạo đất, giúp tối ưu hóa việc trồng măng, tăng năng suất và chất lượng măng. Đặc biệt, chị đã tìm được đầu ra mới ngoài địa phương. Việc bán măng ra các tỉnh lân cận đã giúp giá măng đáng kể, từ 25.000 đồng/kg lên 35.000 đồng/kg măng đã bóc vỏ. Nhờ đó, thu nhập từ măng của gia đình chị tăng từ 20 triệu đồng một vụ lên 30 triệu đồng một vụ cho diện tích trồng 3 hecta.

Năm 2024, chị Triệu Thị Lai thực hiện mục tiêu dài hơi hơn, từ một người nông dân trồng măng, chị quyết tâm gây dựng một mô hình kinh tế tập thể quy mô nhỏ, do chính những người phụ nữ dân tộc thiểu số làm chủ. Nhận được sự đồng hành của chính quyền địa phương, của các cấp Hội phụ nữ, Công ty Tư vấn giải pháp Nông nghiệp và Du lịch CRED, vợ chồng chị Lai cùng 9 hộ gia đình khác trong xã đã thành lập Hợp tác xã Măng Nậm Xé. Thông qua hợp tác xã, các hộ dân có cơ hội được đào tạo chuyên sâu về kỹ thuật canh tác, bóc vỏ và thu hoạch măng, đồng thời ký kết hợp đồng lâu dài với một công ty thu mua.

Sự thành công và chuyển biến tích cực trong gia đình chị Lai và các hộ lân cận đã tạo động lực mạnh mẽ cho những người phụ nữ khác ở các xã lân cận, thúc đẩy họ chủ động thành lập các hợp tác xã riêng, nắm bắt cơ hội từ giá trị đang ngày càng tăng lên của ngành măng. Tại xã Nậm Chày, Hợp tác xã Măng Dần Thàng do chị Hà Thị Thu Hương làm Chủ tịch Hội đồng quản trị kiêm Tổng Giám đốc cũng đang tạo dựng cơ hội kinh doanh và việc làm ổn định, bền vững, giúp bà con vùng núi khó khăn vươn lên thoát nghèo.

Hợp tác xã Măng Dần Thàng được thành lập vào tháng 8/2024 với tổng số 15 thành viên, 100% đều là chị em phụ nữ dân tộc thiểu số tại địa phương. Hợp tác xã hiện nay đang liên kết sản xuất măng với 4 tổ hợp tác, bao gồm 161 hộ dân tại xã Dần Thàng. Năm 2024, Hợp tác xã đã ký kết thỏa thuận hợp tác 10 năm với Công ty Kim Bôi về việc thu mua sản phẩm măng đạt chất lượng do Hợp tác xã sản xuất.

Được tham gia các chương trình tập huấn, chuyển giao công nghệ chế biến và bảo quản măng để hình thành chuỗi chế biến khép kín, tiêu thụ ổn định, hợp tác xã Dần Thàng đã đầu tư 400 triệu đồng xây dựng nhà máy 160m², có thể xử lý tới 1.000 tấn măng tươi mỗi năm.

Chặng đường hình thành, phát triển hợp tác xã của chị Triệu Thị Lai, chị Hà Thị Thu Hương cho thấy sự cần thiết của sự liên kết, hợp tác đồng hành giữa nông dân, hợp tác xã, doanh nghiệp và nhà nước, trong quá trình đưa sản phẩm của núi rừng tiếp cận với thị trường trong nước.

Tại các vùng miền, người tiêu dùng ngày càng ưa chuộng đặc sản vùng cao với tiêu chuẩn an toàn, truy xuất nguồn gốc và giá trị văn hóa đi kèm. Những sản phẩm măng rừng với vị ngọt thanh, độ giòn đặc trưng và được chế biến theo quy trình sạch của Lào Cai đang dần khẳng định vị thế không chỉ tại các chợ truyền thống, mà có mặt tại các hội chợ, trên quầy kệ của các siêu thị, và trên các nền tảng bán hàng thương mại điện tử.

Tiếp nối hành trình phát triển kinh tế hàng hóa vùng dân tộc thiểu số và miền núi, cần có chính sách dài hạn từ Nhà nước, từ Bộ Công Thương và các Bộ, ngành, cơ quan, tổ chức trong việc hỗ trợ hạ tầng sản xuất, vốn tín dụng ưu đãi, chuyển giao khoa học công nghệ, xúc tiến thương mại và bảo hộ thương hiệu. Quan trọng hơn cả là niềm tin vào năng lực của những người phụ nữ vùng cao, trao cho họ cơ hội để góp sức phát triển kinh tế – xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi.

Các khu vực đồng bào dân tộc thiểu số (DTTS) tại Việt Nam hiện đang phải đối mặt với nhiều thách thức bắt nguồn từ các yếu tố an ninh phi truyền thống. Những yếu tố này bao gồm biến đổi khí hậu, dịch bệnh, di cư tự do, buôn bán người, tội phạm và khủng bố. Sự tác động của các thách thức này không chỉ dừng lại ở việc ảnh hưởng đến an ninh quốc gia mà còn gây ra những cản trở đáng kể đến quá trình phát triển bền vững của các cộng đồng DTTS.

Nhìn chung, biến đổi khí hậu đang thể hiện rõ ràng qua các hiện tượng thời tiết cực đoan, dẫn đến mất mùa, đói kém và suy giảm nguồn nước ở nhiều khu vực. Dịch bệnh, đặc biệt là đại dịch COVID-19 gần đây, đã làm lộ ra những điểm yếu trong hệ thống y tế và sinh kế của các cộng đồng này, khiến họ dễ bị tổn thương hơn so với các cộng đồng khác. Bên cạnh đó, tình trạng di cư tự do từ các vùng nông thôn đến thành thị cũng gây ra nhiều thách thức về an sinh xã hội và việc làm.

Không thể bỏ qua vấn đề buôn bán người và tình trạng tội phạm gia tăng tại các khu vực DTTS. Những vấn đề này không chỉ vi phạm quyền con người mà còn làm xói mòn lòng tin của người dân vào các cơ quan chức năng. Ngoài ra, các hoạt động khủng bố cũng tìm cách khai thác các điều kiện khó khăn tại các khu vực này để tuyển mộ thành viên và thực hiện các âm mưu.

Trước những thách thức đó, yêu cầu cấp thiết là phải có những chính sách đồng bộ và toàn diện. Các chính sách này cần phải gắn với đặc thù của từng vùng, nhằm bảo đảm an sinh xã hội, ổn định và phát triển bền vững. Đây không chỉ là vấn đề an ninh quốc gia mà còn là nhiệm vụ phát triển bền vững.

Để thực hiện được mục tiêu này, việc đầu tiên là cần tăng cường hỗ trợ về mặt kinh tế – xã hội, bao gồm phát triển cơ sở hạ tầng, đầu tư vào giáo dục và y tế. Song song với đó là việc tăng cường hiệu quả quản lý và thực thi pháp luật để phòng chống các hoạt động tội phạm và khủng bố. Các chương trình hỗ trợ cần hướng đến việc nâng cao năng lực tự lực và khả năng chống chọi của người dân trước những biến động.

Tham khảo ý kiến của các chuyên gia và cộng đồng địa phương trong việc hoạch định và triển khai các chính sách cũng là bước đi quan trọng. Sự tham gia của người dân sẽ giúp các giải pháp được thiết kế phù hợp và hiệu quả hơn. Đồng thời, cần tăng cường cơ hội việc làm, thu nhập cho người dân khu vực DTTS nhằm giảm thiểu tình trạng di cư tự do và các hệ lụy tiêu cực khác.

t đa dạng văn hóa, bình đẳng dân tộc, và tiếp cận được các dịch vụ cơ bản như giáo dục và y tế, người dân tại các khu vực DTTS cũng sẽ được hưởng các lợi ích của sự phát triển.

Từ đó, không chỉ việc đối phó với các thách thức an ninh phi truyền thống mà còn xây dựng nền móng vững chắc cho sự phát triển bền vững tại các khu vực DTTS. Muốn đạt được sự ổn định lâu dài cần tiếp tục học hỏi, thực hành, đánh giá và ứng phó. Sự tham gia tích cực của các cơ quan chức năng địa phương , quốc tế sẽ góp phần giải quyết các mối lo ngại cũng như nâng tiến độ triển khai để cộng đồng an cư lạc nghiệp trong tiến trình HNQS toàn cầu.