Trong bối cảnh nhiều di tích cổ đang đối mặt với thách thức lớn trong công tác bảo tồn, việc ứng dụng kỹ thuật in rập thủ công đã trở thành một giải pháp sáng tạo và hiệu quả. Tại chùa Keo Hành Thiện, một trong những công trình Phật giáo cổ tiêu biểu của vùng đồng bằng Bắc Bộ, kỹ thuật này đã được sử dụng để lưu giữ lại các chi tiết, hoa văn, họa tiết và chữ khắc trên các bức phù điêu, bia đá và cấu kiện gỗ.

Chùa Keo Hành Thiện không chỉ là trung tâm sinh hoạt tín ngưỡng mà còn là nơi chứa đựng kho tàng văn hóa kiến trúc độc đáo. Trải qua hàng trăm năm, nơi đây vẫn bảo lưu được nhiều hạng mục kiến trúc nghệ thuật truyền thống thời Lê – Nguyễn, với hệ thống phù điêu, hoa văn chạm khắc và bia ký có giá trị lịch sử, mỹ thuật đặc biệt. Tuy nhiên, như nhiều di tích cổ khác, Chùa Keo Hành Thiện cũng đối mặt với những thách thức lớn trong công tác bảo tồn, do tác động của thời gian, môi trường và hoạt động con người.

Những chi tiết chạm khắc quý trên bộ khung kiến trúc gỗ như hình linh thú, lân nghê, hoa lá thiêng,… cho đến các mảng chạm trên đá đang đứng trước nguy cơ dần bị bào mòn, xuống cấp. Trước thực trạng đó, năm 2023, một dự án Số hóa di sản làng Hành Thiện quy mô đã và đang được triển khai tại đây, với sự tham gia của các chuyên gia bảo tồn, các nhà nghiên cứu, kiến trúc sư, nghệ nhân và đội ngũ công nghệ.

Dự án không chỉ nhằm mục đích bảo tồn di tích mà còn tạo ra một không gian trải nghiệm văn hóa mới mẻ cho cộng đồng. Một trong những hoạt động nổi bật của dự án là triển lãm “Hành Thiện 200 năm danh xưng”, tổ chức nhân dịp kỷ niệm hai thế kỷ ngôi làng mang tên Hành Thiện. Triển lãm đã trưng bày nhiều bản rập văn bia cổ, tranh ký họa, tranh ảnh tư liệu gốc về chùa Keo và các sản phẩm văn hóa được hình thành từ tư liệu in rập, thu hút sự quan tâm đặc biệt của người dân địa phương và du khách.

In rập là phương pháp lưu giữ chính xác những chi tiết gốc, đồng thời tạo nên một lối tiếp cận giàu cảm xúc và thẩm mỹ với di sản. Mỗi bản rập thủ công trở thành sợi dây kết nối giữa hiện vật và cộng đồng, giữa nghệ thuật cổ truyền và công nghệ hiện đại.

Không chỉ tại chùa Keo Hành Thiện, kỹ thuật in rập thủ công còn được chuyển thể thành một hoạt động giáo dục, nghệ thuật, truyền cảm hứng đến cộng đồng tại Quần thể Danh thắng Tràng An. Tại đây, du khách có thể tận tay thực hiện một bản in rập truyền thống trên giấy dó, từ khâu pha màu, đặt khuôn, dùng con rập bọc vải và con lăn để in rập tranh.

Qua hoạt động này, không chỉ giúp du khách hiểu hơn về lịch sử, văn hóa và nghệ thuật truyền thống, mà còn tạo ra một không gian trải nghiệm văn hóa mới mẻ, nơi mà di sản trở nên gần gũi và sống động hơn. Mỗi bản in rập đều là “độc bản” bởi mỗi thao tác, mỗi lần chạm mực, mỗi sắc độ màu đều mang dấu ấn cá nhân, ghi lại những khoảnh khắc sáng tạo khác nhau của mỗi người.

Có thể thấy, khi được thiết kế phù hợp, in rập, từ một kỹ thuật bảo tồn khoa học, có thể trở thành phương thức truyền tải, lan tỏa văn hóa sống động, bền vững. Mỗi bản tranh nhỏ là một lát cắt của ký ức văn hóa, góp phần đưa di sản đến gần hơn với đời sống thường nhật. Trải nghiệm bằng tay, hiểu bằng tâm và mang đến những giá trị đích thực, đó là hành trình “chạm tay vào di sản” theo đúng nghĩa.

Hà Nội vừa thông qua Nghị quyết về khu phát triển thương mại và văn hóa, đánh dấu một bước tiến quan trọng trong việc liên kết bảo tồn di sản văn hóa với phát triển kinh tế. Nghị quyết này không chỉ cung cấp một hành lang pháp lý thuận lợi mà còn thể hiện chiến lược phát triển mới, trong đó di sản văn hóa được xem như một nguồn lực quan trọng cho sự phát triển bền vững.

Theo Nghị quyết, các khu phát triển thương mại và văn hóa sẽ được thành lập tại những khu vực có lợi thế về vị trí thương mại và không gian văn hóa. Đặc biệt, các khu vực định hướng phát triển theo mô hình TOD (đô thị định hướng giao thông công cộng) sẽ được ưu tiên. Các khu phát triển này sẽ hoạt động dựa trên nguyên tắc tự nguyện, tự quản, và bảo đảm sự đồng thuận của đa số các cơ sở sản xuất, kinh doanh, dịch vụ, và người dân trong khu vực.

Mục tiêu chính của Nghị quyết là kết hợp hài hòa giữa bảo tồn di sản văn hóa và phát triển kinh tế, nhằm biến giá trị văn hóa trở thành động lực cho sự tăng trưởng. Hà Nội đặt kỳ vọng vào việc phát triển các khu vực như khu phố cổ, làng nghề truyền thống, và các không gian văn hóa gắn liền với di tích lịch sử. Điều này sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp, tổ chức, và cá nhân tham gia vào công việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa.

Nhiều doanh nghiệp và chuyên gia đã đánh giá cao Nghị quyết này, cho rằng nó có tiềm năng khơi thông dòng chảy của kinh tế di sản, tạo ra những cơ hội mới cho cả doanh nghiệp và người dân. Tuy nhiên, để hiện thực hóa được tầm nhìn này, cần có sự phối hợp chặt chẽ và hiệu quả giữa Nhà nước, doanh nghiệp, cộng đồng, và giới nghiên cứu.

Việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa đòi hỏi sự thực hiện một cách sáng tạo. Không chỉ dựa vào ngân sách Nhà nước, việc huy động nguồn lực từ xã hội cũng đóng vai trò quan trọng. Di sản văn hóa sẽ chỉ thực sự “sống” khi được tiếp tục kể lại bằng ngôn ngữ mới của thời đại, thông qua các sản phẩm dịch vụ, du lịch, sáng tạo nghệ thuật, và các hoạt động thương mại mang tính bản địa.

Tóm lại, Nghị quyết về khu phát triển thương mại và văn hóa của Hà Nội đã mở ra một hướng đi mới trong việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa gắn với phát triển kinh tế. Việc triển khai Nghị quyết này đòi hỏi sự hợp tác và nỗ lực từ tất cả các bên liên quan để đạt được mục tiêu phát triển bền vững và bảo vệ nguồn tài nguyên kinh tế không thể tái tạo.

Bộ phim tài liệu “Xẩm đỏ”, một tác phẩm ghi lại hình ảnh và âm thanh quý báu về nghệ nhân Hà Thị Cầu, người hát xẩm cuối cùng của thế kỷ 20, hiện đang được hoàn tất thủ tục sang nhượng bản quyền cho tỉnh Ninh Bình.

Đạo diễn Lương Đình Dũng, người đứng sau dự án phim này, cho biết ông đang trong quá trình hoàn tất các thủ tục cần thiết để chuyển giao bản quyền của bộ phim tài liệu đầy ý nghĩa này. Được biết, “Xẩm đỏ” đã được hoàn thành từ năm 2011, nhưng đến nay, tỉnh Ninh Bình vẫn bày tỏ mong muốn mua bản quyền để bảo tồn và quảng bá di sản văn hóa đặc sắc này.

“Xẩm đỏ” được thực hiện trong nhiều năm, bắt đầu từ năm 2008 đến 2010, với hơn 1.200 phút quay thực địa. Sau đó, bộ phim được chỉnh sửa và dựng lại với thời lượng 68 phút, nhằm giúp người xem có thể thưởng thức được nhiều bài hát hơn từ nghệ nhân Hà Thị Cầu. Một điểm đặc biệt của bộ phim là không sử dụng lời bình, thay vào đó, nghệ nhân được để tự nhiên thoải mái nhất khi hát, như thể đang tâm sự trực tiếp tới khán giả.

Đạo diễn Lương Đình Dũng chia sẻ, mục tiêu của ông là lưu giữ lại tất cả những gì liên quan đến nghệ nhân Hà Thị Cầu như một di sản văn hóa truyền thống để lại cho Ninh Bình nói riêng và cho kho tàng nghệ thuật xẩm Việt Nam nói chung. Bộ phim “Xẩm đỏ” không chỉ là hình ảnh về nghệ nhân Hà Thị Cầu, mà còn là bức tranh sinh động về miền quê mộc mạc, với chợ quê, hoa gạo, bến đò… ẩn hiện, thảng thốt trong tiếng sênh, nhịp phách.

Ngoài “Xẩm đỏ”, đạo diễn Lương Đình Dũng từng thực hiện nhiều bộ phim nổi tiếng về nghệ thuật chèo, như “Hề cu Sứt”, “Thầy bói đi chợ”, “Lý trưởng mẹ Đốp”, “Phù thủy sợ ma”, “Thị Màu lên chùa”. Theo ông, cái gốc đi lên và thấm đẫm trong hành trang nghệ thuật vẫn phải từ những tác phẩm văn học, nghệ thuật dân tộc.

Với việc hoàn tất thủ tục sang nhượng bản quyền, hy vọng rằng bộ phim “Xẩm đỏ” sẽ được bảo tồn và quảng bá rộng rãi, giúp thế hệ mai sau có thể tiếp tục thưởng thức và tìm hiểu về di sản văn hóa quý báu này.

Hiện tại, những nỗ lực để bảo tồn và phát huy giá trị của “Xẩm đỏ” đang được tiếp tục, nhằm đảm bảo rằng di sản văn hóa này không chỉ được lưu giữ mà còn được truyền tải đến các thế hệ sau một cách trọn vẹn.

Thông tin thêm về bộ phim “Xẩm đỏ” và các nỗ lực bảo tồn văn hóa tại Việt Nam sẽ được cập nhật liên tục.

Trong nỗ lực không ngừng nghỉ nhằm tinh gọn bộ máy quản lý và thúc đẩy sự phát triển kinh tế – xã hội bền vững, Chính phủ đã đưa ra chủ trương sắp xếp lại các đơn vị hành chính cấp xã. Một trong những kết quả từ chủ trương này là sự hình thành của phường Tây Hoa Lư tại tỉnh Ninh Bình. Đây là một đơn vị hành chính mới, được hình thành từ sự hợp nhất của nhiều địa phương giàu bản sắc văn hóa, mang theo khí thiêng của Cố đô Hoa Lư và nhịp sống mới.

Phường Tây Hoa Lư có diện tích tự nhiên lên đến 84,96 km² và dân số gần 47.000 người, trở thành một trong những phường có diện tích lớn nhất tỉnh Ninh Bình. Với vị trí địa lý thuận lợi và nguồn nhân văn phong phú, phường Tây Hoa Lư hội tụ nhiều yếu tố về địa lý, nhân văn, văn hóa và lịch sử. Sự kết hợp giữa truyền thống và hiện đại tại đây tạo nên một bức tranh đa sắc màu về cuộc sống và văn hóa.

Sự ra đời của phường Tây Hoa Lư không chỉ là một bước đi hành chính thông thường mà còn thể hiện chiến lược phát triển bền vững. Trong bối cảnh tỉnh Ninh Bình đang tập trung vào việc khai thác tiềm năng và thế mạnh của vùng lõi di sản, việc hình thành phường Tây Hoa Lư được xem là một điểm tựa quan trọng cho sự phát triển đô thị di sản thiên niên kỷ và công nghiệp văn hóa.

Với lợi thế về diện tích rộng lớn, phường Tây Hoa Lư có dư địa phát triển vượt trội. Điều này tạo ra cơ hội thuận lợi trong quy hoạch không gian đô thị, bố trí hạ tầng một cách hợp lý, đồng thời bảo tồn và khai thác giá trị di sản văn hóa – thiên nhiên phục vụ cho phát triển kinh tế – xã hội bền vững. Đặc biệt, với việc sở hữu di tích quốc gia đặc biệt Cố đô Hoa Lư, phường Tây Hoa Lư có tiềm năng lớn để phát triển du lịch và bảo tồn di sản văn hóa.

Một trong những yếu tố cốt lõi trong sự phát triển của phường Tây Hoa Lư là bản sắc văn hóa đa dạng và phong phú. Từ sự hợp nhất của nhiều địa phương có truyền thống lịch sử và văn hóa lâu đời, phường Tây Hoa Lư sở hữu một nền tảng văn hóa đa tầng. Điều này thể hiện sự giao thoa giữa các giá trị văn hóa dân tộc, tôn giáo và di sản, tạo nên một không gian sống đậm chất văn hóa.

Trong định hướng phát triển giai đoạn mới, du lịch được xác định là thế mạnh quan trọng của phường Tây Hoa Lư. Với các điểm nhấn như chùa Bái Đính, một trong những trung tâm Phật giáo lớn nhất Việt Nam, Tây Hoa Lư có tiềm năng trở thành một điểm đến tâm linh và du lịch văn hóa hàng đầu.

Trong quá trình phát triển, phường Tây Hoa Lư xác lập rõ nguyên tắc: Bảo tồn di sản không chỉ là trách nhiệm, mà còn là nền tảng chiến lược để kiến tạo tương lai. Mỗi quyết sách kinh tế – xã hội đều đặt di sản vào trung tâm, xem đó là sức mạnh nội lực và là nguồn lực bền vững để xây dựng một đô thị hiện đại, có chiều sâu văn hóa và bản sắc riêng biệt.

Chuyển đổi số trong hoạt động bảo tàng đang trở thành xu hướng tất yếu trên toàn thế giới, nhằm hiện đại hóa công tác bảo tồn di sản, tăng cường khả năng tiếp cận và hội nhập với xu thế phát triển chung của bảo tàng thế giới trong kỷ nguyên số. Tại Việt Nam, các bảo tàng cũng cần thiết phải có một phòng chuyển đổi số để không chỉ hiện đại hóa công tác bảo tàng mà còn góp phần quan trọng trong công tác bảo tồn di sản một cách bền vững.

TS Nguyễn Anh Minh, Giám đốc Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, đã chia sẻ quan điểm này trong chuyến đi học tập và trao đổi kinh nghiệm bảo tồn di sản tại Ba Lan. Ông cho rằng việc thành lập phòng chuyển đổi số là cần thiết để giúp các bảo tàng tại Việt Nam bắt kịp với xu thế phát triển của bảo tàng thế giới. Kinh nghiệm của Ba Lan, một quốc gia có hệ thống bảo tàng hiện đại và năng động bậc nhất Đông Âu, đã cho thấy việc thành lập phòng chuyển đổi số đã trở thành một phần không thể thiếu trong hoạt động của các bảo tàng.

Phòng chuyển đổi số tại các bảo tàng Ba Lan đảm nhiệm nhiều nhiệm vụ chuyên biệt, bao gồm số hóa hiện vật, xây dựng và cập nhật cơ sở dữ liệu, đăng tải nội dung lên các nền tảng số, phục vụ cho công tác in ấn, xuất bản, cũng như truyền thông và nghiên cứu. Các bảo tàng tại Ba Lan đều được trang bị studio chụp ảnh chuyên nghiệp có diện tích lớn, hệ thống ánh sáng chuẩn bảo tàng và máy ảnh hiện đại với độ phân giải cao. Đây chính là nơi thực hiện việc số hóa chi tiết từng hiện vật, từng tác phẩm nghệ thuật với tiêu chuẩn kỹ thuật cao, đảm bảo tính chân thực và sắc nét khi chuyển sang không gian số.

Sau khi hoàn tất khâu chụp ảnh và xử lý hình ảnh, dữ liệu được cập nhật lên hệ thống nền tảng số và tích hợp vào cơ sở dữ liệu số hóa, đây là quá trình lưu giữ toàn bộ hiện vật, hình ảnh, tư liệu của bảo tàng. Quá trình này là nền tảng quan trọng để chia sẻ hình ảnh các hiện vật đến với các chuyên gia, nhà nghiên cứu, sinh viên và công chúng trong nước và quốc tế.

Vậy nhưng, tại Việt Nam, hầu hết các bảo tàng vẫn vận hành theo mô hình truyền thống và chưa có phòng chuyên trách cho chuyển đổi số. Các chuyên gia cho rằng, nếu không có bước nhảy về công nghệ, bảo tàng sẽ tiếp tục lùi lại phía sau, không bắt kịp nhu cầu và tâm lý tiếp cận mới của công chúng. Một rào cản lớn là hầu hết các bảo tàng tại Việt Nam chưa có phòng chuyên trách cho chuyển đổi số. Việc số hóa hiện vật, nếu có, thường được thực hiện rời rạc, dưới dạng các dự án ngắn hạn, thuê ngoài. Điều này khiến dữ liệu thiếu đồng bộ, không bảo mật, khó duy trì và không phát huy được giá trị về lâu dài.

Do đó, việc thành lập một quỹ chuyển đổi số trong lĩnh vực bảo tàng tại Việt Nam là hết sức cần thiết, nhằm tạo ra nguồn lực ổn định để hỗ trợ các bảo tàng từng bước hình thành phòng chuyển đổi số, triển khai số hóa hiện vật, xây dựng cơ sở dữ liệu và phát triển nền tảng trưng bày số một cách bài bản, bền vững. Điều này sẽ giúp các bảo tàng tại Việt Nam bắt kịp với xu thế phát triển của bảo tàng thế giới và góp phần quan trọng trong công tác bảo tồn di sản một cách bền vững.